Η αρχαία πόλη της Αιγείρας βρίσκεται στο λόφο του Παλαιόκαστρου στις βόρειες ακτές της Πελοποννήσου. Το λιμάνι της πόλης των ρωμαϊκών χρόνων βρίσκεται στο μυχό του οικισμού Μαύρα Λιθάρια, στους πρόποδες του Παλαιοκάστρου, και προστάτευε τα πλοία από ανατολικούς και βορειοανατολικούς ανέμους. Η περιοχή αυτή είναι από τις λίγες στην ακτή της βόρειας Πελοποννήσου που διαθέτει τα φυσικά χαρακτηριστικά για τη διαμόρφωση ενός λιμανιού (κατά το μεγαλύτερο μέρος είναι αμμώδης και ευθύγραμμη με λίγες βραχώδεις περιοχές που να εισχωρούν στη θάλασσα και υπόκειται σε ισχυρά γεωλογικά φαινόμενα ανύψωσης της ακτογραμμής και διάβρωσης).Το λιμάνι της αρχαίας Αιγείρας ανοίγεται στη βάση του λόφου του Παλαιόκαστρου, τα κατάλοιπα του εκτείνονται σε έκταση περίπου 100μ. κατά μήκος της ακτής και σώζονται καλύτερα στο ανατολικό κυρίως τμήμα. Οι εγκαταστάσεις, υπολείμματα κυματοθραύστη και μόλου, βρίσκονται σήμερα στην ξηρά. Η ακτογραμμή της εποχής κατασκευής του λιμανιού εντοπίζεται σε ύψος περίπου 4μ. πάνω από την σημερινή επιφάνεια της θάλασσας.
Η πόλη είναι ήδη γνωστή στον Όμηρο με το όνομα Υπηρεσία. Aποτελούσε τμήμα του βασιλείου του Αγαμέμνονα με τον οποίο συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο (Β, 573). Με το όνομα Αιγείρα (Παυσανίας VII 26: 2-4)η πόλη γνώρισε μεγάλη άνθιση κατά τους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους όπως μαρτυρούν και τα σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που σώζονται στον λόφο. Η Αιγείρα είναι μια από τις πόλεις που έπαιξαν σημαντικό ρόλο τόσο στην παλιά όσο και στη νέα Αχαϊκή Συμμαχία (Παπαχατζής 1980, 160). Κάποια στιγμή στους ρωμαϊκούς χρόνους καταστρέφεται συνεπεία μάλλον σεισμού και εγκαταλείπεται.
Τα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης ταυτίστηκαν από πολλούς περιηγητές ήδη από το 19ο αι. (Curtius, 1851). Σώζονται τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου, θέατρο των ελληνιστικών χρόνων που μετασκευάστηκε κατά τους ρωμαϊκούς, τα κατάλοιπα ενός ναού, πιθανότατα του Δία και της Άρτεμης (;), καθώς και πολυάριθμοι τάφοι ελληνιστικών, ρωμαϊκών αλλά και μυκηναϊκών χρόνων.
Το λιμάνι της αρχαίας Αιγείρας αναφέρεται από τον Παυσανία (VII, 26: 1-9) και από τον Πολύβιο (IV, 57).
Ανασκαφές στην πόλη της αρχαίας Αιγείρας έχουν πραγματοποιηθεί από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1916, 1925 και 1971-1989). Τα κατάλοιπα του αρχαίου λιμανιού ταυτίστηκαν αρχικά από τον Leake (1836: 386-387), αλλά εκτός από μεμονωμένες αναφορές δεν έχουν αποτελέσει μέχρι στιγμής αντικείμενο συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας. Εντούτοις εξαιτίας του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει από γεωλογική άποψη, λόγω της μεγάλης ανύψωσης της ακτογραμμής μελετήθηκε από γεωλόγους και φυσικούς επιστήμονες.
Η τοπογραφία του αρχαίου λιμανιού της Αιγείρας έχει δυστυχώς αλλοιωθεί σημαντικά από γεωλογικούς παράγοντες, ανύψωση και διάβρωση της ακτής, αλλά κυρίως από ανθρωπογενείς παράγοντες, εκτεταμένη οικοδόμηση και λιθολόγηση. Λόγω της μεγάλης ανύψωσης της ακτής κατέστη δυνατό να ερμηνευθεί η στρωματογραφία του λιμανιού και να γίνουν παρατηρήσεις ως προς τον τρόπο κατασκευής του. Σώζονται υπολείμματα δύο κυματοθραυστών ή κυματοθραύστη και μόλου, οι οποίοι θα εκτείνονταν προς βορρά. Βάσει των ανέμων που κυριαρχούν στην περιοχή (ΒΑ και κυρίως ΒΔ) εκτιμάται ότι οι μόλοι-κυματοθραύστες είχαν κατασκευαστεί με διεύθυνση α. ΒΔ και β. ΒΑ. Η είσοδος του λιμανιού τοποθετείται μεταξύ του κυματοθραύστη με διεύθυνση ΒΑ και του βράχου που ορίζει και προστατεύει το λιμάνι από τα δυτικά.
Οι κατασκευές εδράζονταν πάνω στο φυσικό βυθό από άμμο. Το ύφαλο τμήμα τους διαμορφώθηκε από υδραυλικό κονίαμα, κροκάλες και θραύσματα πετρωμάτων της περιοχής μέσα σε ξύλινο καλούπι κατά την τεχνική των caissons. Πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας η κατασκευή αποτελούνταν από μεγάλους πελεκημένους λίθους τοποθετημένους στην εξωτερική πλευρά και εγκάρσια ανά διαστήματα, και πλήρωση του εσωτερικού με χυτό υλικό (opus cimentitium).
Το λιμάνι της αρχαίας Αιγείρας αποτελεί τυπικό παράδειγμα ρωμαϊκού λιμανιού ως προς την τεχνική της κατασκευής με την εκτεταμένη χρήση χυτών υλικών. Το λιμάνι χρονολογήθηκε με μεγαλύτερη ακρίβεια βάσει των δεδομένων που προέκυψαν από τις ανασκαφές στα κατάλοιπα της αρχαίας πόλης. Η κατασκευή αυτού του αρκετά δαπανηρού έργου τοποθετείται στην περίοδο ακμής της πόλης 2ος -α΄ μισό του 3ου αι. μ.Χ., και ίσως γύρω στα χρόνια της βασιλείας του αυτοκράτορα Μάξιμου Θράκα (236-238 μ.Χ.). Επίσης βάσει των ερευνών που έγιναν στο αρχαίο θέατρο διαπιστώθηκε πως αυτό εγκαταλείπεται στα 250 μ.Χ., οπότε και διακόπτονται, χωρίς να ολοκληρωθούν ποτέ, οι οικοδομικές εργασίες επισκευής του. Το γεγονός αυτό καθώς και η εγκατάλειψη του λιμανιού αποδόθηκαν βάσει γεωλογικών μελετών σε μεγάλο και καταστροφικό σεισμό στα τέλη του 3ου αι. μ.Χ. από τον οποίο η πόλη πιθανότατα δεν μπόρεσε να ανακάμψει.
Τα συμπεράσματα τα οποία έχουν μέχρι σήμερα εξαχθεί για την τοπογραφία και την κατασκευή του αρχαίου λιμανιού βασίζονται σε παρατηρήσεις που έχουν γίνει στα ορατά κατάλοιπά του. Το γεγονός ότι δεν έχει διενεργηθεί ανασκαφική έρευνα εμποδίζει σημαντικά την κατανόηση και αποκατάσταση του συνολικού σχεδίου του λιμανιού. Εντούτοις παραμένει μια πολύ σημαντική αρχαιολογική θέση καθώς είναι ένα από τα λίγα ρωμαϊκά λιμάνια που σώζονται στον ελλαδικό χώρο και ίσως το μοναδικό που σώζεται εξολοκλήρου στην ξηρά. Επίσης προσφέρει ένα καλό αντικείμενο μελέτης για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν δραματικά γεωλογικά γεγονότα στην τοπογραφία και την ιστορία μιας περιοχής.
